Zamek w Łęcznej

---

Położenie

Zamek ma swoje korzenie w historycznym położeniu, które znajdowało się na wzgórzu zamkowym w malowniczych widłach rzek Wieprz i Świnka w Łęcznej. Dziś można podziwiać jedynie ruiny tej majestatycznej budowli, które ulokowane są w obrębie zabytkowego zespołu dworsko-parkowego na Podzamczu w Łęcznej.

Historia

Pradzieje

Na obszarze wzgórza zamkowego znajdują się najstarsze dowody osadnictwa, sięgające III tysiąclecia przed naszą erą. W trakcie przeprowadzonych badań archeologicznych odkryto m.in. fragmenty ceramiki pochodzącej z okresu neolitu, reprezentującej kulturę pucharów lejkowatych, dwa wyroby krzemienne, które prawdopodobnie były elementami wiórowca oraz odłupek związany z gładzioną siekierą.

Średniowiecze

Na wzgórzu tym w okresie wczesnego średniowiecza można odnaleźć ślady osadnictwa datowane na VIII-XII wiek. Przeprowadzone wykopaliska potwierdziły istnienie osadnictwa także przed rozpoczęciem budowy zamku, przeprowadzoną w XIII-XV wieku, gdyż odkryto liczne materiały ceramiczne.

Dwór

Na tym wzgórzu, zanim wzniesiono zamkową zabudowę, znajdował się murowany dwór. Pierwsze wzmianki pisane na jego temat pochodzą z 1442 roku.

Budowa zamku

Faza początkowa budowy zamku datowana jest na przełom XV i XVI wieku lub początek XVI wieku. W dniu 27 listopada 1525 roku Barbara Tęczyńska, wówczas właścicielka Łęcznej oraz wnuczka Jana z Tęczyna, kasztelana krakowskiego, nabyła część dóbr w Łęcznej w tym zamek, który w dokumentach wykupu opisany został jako curia in Lanczna.

„Słowo curia oznacza dwór – dużą murowaną budowlę, niekiedy mającą znaczenie obronne; może też być użyte na określenie zamku.”

– Jolanta Michalak-Ścibior, Zamek w Łęcznej

W latach 1531–1533 zamek w dokumentach zaczyna funkcjonować już pod nazwą Lanczna castri. W 1659 roku spisano inwentarz rezydencji zamkowej, zachowany w dokumencie Inwentarz majętności Jej Mości Panny Anny z Noskowa Noskowskiej, będącej wówczas właścicielką zamku. Zamek miał dwie kondygnacje, a w jego podziemiach zlokalizowane było więzienie. Cały kompleks zamkowy był otoczony murami z kilkoma basztami, w jego skład wchodziły:

• murowana piętrowa kamienica,
• dwór, który był prawdopodobnie głównym obiektem mieszkalnym,
• drewniany dworek,
• budynek dla urzędników folwarcznych,
• łaźnia,
• murowana baszta z piwnicami oraz skarbcem,
• brama z drewnianym budynkiem bramnym,
• dwukondygnacyjny drewniany budynek kuchenny,
• stajnia z trzema wrotami zlokalizowana w drugim dziedzińcu za parkanem,
• gumno oraz budynki gospodarcze (w tym stodoła wielka z czterema wrotami, obora, spichlerz na zboże, szopa na siano).

Obok zamku, na zachodnim skraju podwórza nad rzeką Wieprz, znajdowała się winiarnia z czterema baniami i kotłem piwnym.

Wiek XVII

Rozbudowa zamku

W ciągu XVII wieku zamek został poddany rozbudowie. W połowie tego wieku na jego terenie znajdowało się co najmniej 12 kaflowych pieców, zdobionych dekoracyjnymi kaflami płytowymi, które ogrzewały dwa lub trzy zamkowe pomieszczenia. W trakcie wykopalisk archeologicznych drugiej połowy lat 90. XX wieku odnaleziono fragmenty kafli z pieców zamkowych, na których uwiecznione były motywy m.in. postaci ludzkiej, lwa, syreny i orła.

Pod koniec XVII wieku zamek w Łęcznej został opisany w dzienniku podróży fryzyjskiego podróżnika Ulricha von Werduma, który zaznaczył:

„Jest zamek… na wysokiej górze otoczonej z dwóch stron rzeką Wieprzem.”

Wiek XVIII

W 1712 roku zamek był już niezamieszkany i opustoszały.

Wiek XIX

Na początku XIX wieku zamek został opisany jako:

„dworek drewniany większy, baszta staroświecka z muru, dwie podobnież murowane piwnice, dworek drewniany i murowany, rozwaliny starych murzysków, dworek drewniany mniejszy i chlewek, dworek drewniany na dwoje podzielony z dwoma chlewikami.”

Baszta zamkowa, wykonana z ceramiki palonej na zaprawie wapiennej, miała okrągły, spiczasty dach; była zbudowana na podstawie ośmiokąta, gdzie boki budynku zwężały się ku górze, a dach pokryty był gontem. Najstarsza piwnica baszty, używana jako areszt, była znana jako skarbiec. W jej wnętrzu można było znaleźć dwie izby, z jedną wyposażoną w kominek, drugą zaś z piecem z zielonymi kaflami. Fragmentarze murów zamku od strony południowej charakteryzowały się długością trzydziestu oraz wysokością dziesięciu łokci, podczas gdy od północno-zachodniej strony, wprost nad przepaścią do Wieprza, znajdowały się pozostałości dawnych murów oraz drzwi do dwóch piwnic, które były tak zrujnowane, że niemożliwe było do nich dostanie się.

Ruiny zamku zaczęły się załamywać w połowie XIX wieku.

Wiek XX

Badania archeologiczne

1996 r. – Pierwszy etap badań sondażowych

W 1996 roku Muzeum Regionalne w Łęcznej rozpoczęło pierwszą fazę sondażowych badań archeologicznych, która odbyła się w dniach od 27 maja do 18 czerwca. Badania były wspierane finansowo przez Urząd Miasta w Łęcznej, który do prac interwencyjnych zaangażował pięciu pracowników. Nadzorujące badania osoby to Jolanta Michalak-Ścibior (Muzeum Regionalne w Łęcznej) oraz Irena Kutyłowska (Katedra Archeologii UMCS w Lublinie). W trakcie tych badań założono dwie wykopaliska sondażowe.

Wykop sondażowy nr 1/96

Ten wykop został przeprowadzony w południowej części wzgórza zamkowego. Odsłonięto w nim fragment fundamentów obwodowego muru zamku, zbudowanego z kamienia wapiennego, datowanego na przełom XV i XVI wieku. Mur składał się z dwóch części: główny mur o szerokości około 70 cm oraz niższa, węższa ława o szerokości 60 cm, na której następnie przytwierdzono ceglaną przyporę. Odkryto także pozostałości drewnianych, zbutwiałych belek, które prawdopodobnie były elementami konstrukcyjnymi przylegającymi do muru.

Wewnątrz muru odkryto warstwę materiałów ceramicznych z XVI – XVIII/XIX wieku oraz fragmenty związane z rozbiórką z XIX wieku.

Wykop sondażowy nr 2/96

Ten wykop został założony na południowo-zachodnim krańcu wzgórza zamkowego, w pobliżu ujścia Świnki do Wieprza. Odsłonięto w nim pomieszczenie, które było zagruzowane i otoczone kamienno-ceglanym murem o grubości 70 cm. Wewnątrz znajdują się fragmenty ceramiki nowożytnej, cegły oraz różne rodzaje gruzów. Odkryto również ceglany mur, usadowiony na kamiennym fundamencie, który pełnił rolę przypory podtrzymującej budowlę po stoku. Cegły użyte do budowy wskazują na dwie fazy – z XVI stulecia oraz przyporę z XVII wieku. W czasie badań odkryto także starsze warstwy osadnicze, w tym fragmenty ceramiki pochodzące z ery neolitu, a także nieliczne materiały z VIII-XII wieku oraz średniowieczne wystawiane od połowy XIII do XV wieku. Pod nimi zasobne były dwie budowlane z pierwszej i drugiej fazy budowy zamku, a także warstwy rozbiórkowe z XVIII-XX wieku.

1996 r. – Drugi etap badań sondażowych

Drugi etap badań odbył się od 15 lipca do 11 sierpnia 1996 roku, i był nadzorowany przez Irenę Kutyłowską, a wzięła w nim udział grupa studentów archeologii z UMCS w Lublinie. Przeprowadzono trzy dodatkowe wykopy sondażowe.

Wykop sondażowy nr 3/96

Wykop ten zlokalizowano między wykopem nr 1/96 a nr 2/96. Odkryto w nim fragmenty starego kamiennego obwodowego muru zamku, który w przeciwieństwie do muru z wykopu nr 1/96 nie posiadał przypory. W północnej części wykopu zidentyfikowano drugi narożnik budowli odkrytej wcześniej w wykopie nr 2/96.

Wykop sondażowy nr 4/96

Wykop ten był położony na północ od wykopu nr 2/96, gdzie odkryto fragmenty zrujnowanych murów, które prawdopodobnie należały do obwodowego muru zamku i fundamenty budowli, których charakteru nie określono.

Wykop sondażowy nr 5/96

Ten wykopą zrealizowano na południowo-zachodniej stronie wzgórza zamkowego. Odkryto w nim trzeci narożnik budowli, który był badany w wykopach nr 2/96 i nr 3/96, a także warstwę spróchniałych belek.

1997 r. – Trzeci etap badań sondażowych

Kolejna faza badań sondażowych na wzgórzu zamkowym miała miejsce od 25 czerwca do 23 lipca 1997 roku. Nadzorowane przez Jolantę Michalak-Ścibior, badania były finansowane przez Urząd Miasta w Łęcznej oraz Rejonowy Urząd Pracy w Łęcznej.

Wykop sondażowy nr 6/97

W wykopie dokonano następujących odkryć: Mur I – konstrukcję kamienną zbudowaną z kamieni wapiennych, skrzętnie połączonych zaprawą, uzupełnioną cegłami w miejscach niewielkich luk; całość przypominała filar o podstawie 110 x 108 cm i wysokości 72 cm. Odkryto również fragment ceglanej posadzki i mury II oraz III, które znajdowały się w zachodniej części wykopu, a także fragmenty kafli piecowych z geometrycznymi i maureskimi zdobieniami.

Wykop sondażowy nr 7/97

Wykop ten ujawnił zachodnią ścianę murów II oraz III, a także jamę napełnioną wapnem, cegłą i kamieniem. Ta jama najprawdopodobniej służyła do przygotowywania zaprawy, a w jej najniższej warstwie odkryto warstwę kulturową, przypuszczalnie z XIV wieku. Z tej warstwy uzyskano m.in. fragmenty dużego garnka oraz późnośredniowieczne naczynia wykonane z białej glinki kaolinitowej. Ponadto znaleziono liczne zabytki z okresu nowożytnego (XVI-XVIII w.), w tym fragmenty ceramiki, kafli piecowych z motywami syren, lwów, czech, orłów oraz przedmioty żelazne datowane na XIX i XX wiek.

1998 r. – Odwierty archeologiczne

W 1998 roku przeprowadzono odwierty archeologiczne pod kierownictwem Ireny Kutyłowskiej, mające na celu stwierdzenie nawarstwień oraz rozpoznanie potencjalnych stanowisk archeologicznych na wzgórzu zamkowym. Badania te pozwoliły na odkrycie fosy zamkowej z murkiem o szerokości około 55 cm, zbudowanego z kamienia wapiennego i cegły palcówek.

1999 r. – Czwarty etap badań sondażowych

Czwarty etap badań sondażowych na terenie wzgórza zamkowego odbył się w dniach od 9 czerwca do 6 lipca 1999 roku pod kierownictwem Anetty Chrzanowskiej (Muzeum Regionalne w Łęcznej) oraz Ireny Kutyłowskiej (UMCS w Lublinie). W ramach programu badań, zrealizowano jeden wykop ze względu na ograniczoną liczbę pracowników. W wyniku tych badań odkryto m.in. fragmenty ceramiki pochodzącej z różnych epok historycznych, od XIII do XVIII wieku, a także fragmenty kafli, szkła okiennego oraz silnie skorodowane przedmioty metalowe datowane na XVI-XIX wiek.

---

Oceń: Zamek w Łęcznej

---